Annwyl Mark,

Hoffwn ddiolch i chi am y cyfle i ymateb i ymgynghoriad y Pwyllgor ar ‘sut y dylai’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus fynd at ran gweinyddiaeth gyhoeddus ei gylch gwaith’.

Fel y gwyddoch, rwyf wedi cyhoeddi cyngor ac argymhellion helaeth ar weithredu Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol. Yn benodol, yn ystod y 18 mis diwethaf, rwyf wedi cyflwyno fy nghanfyddiadau i Bwyllgorau'r Senedd ac wedi cyhoeddi fy nghyngor yn fy Adroddiad Cenedlaethau'r Dyfodol statudol. Hoffwn dynnu sylw’r Pwyllgor unwaith eto at y canfyddiadau a’r myfyrdodau yn y dogfennau hyn, gan eu bod yn dal i ddarparu llyw, tystiolaeth a ffocws perthnasol ar gyfer craffu.

1. Adroddiad Cenedlaethau'r Dyfodol 2020 - Adroddiad Llawn

2. Adroddiad Cenedlaethau'r Dyfodol 2020 - Pennod 2

a. Llywodraeth Cymru - Rôl Llywodraeth Cymru wrth weithredu'r Ddeddf

b. Cyrff Cyhoeddus - Newid ein diwylliant sector cyhoeddus

3. Cynnydd tuag at Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol - Canfyddiadau Cyffredinol (2019)

4. Tystiolaeth Ysgrifenedig Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol i Bwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus (2020) - Gohebiaeth

Gweithredu

Mae'r rhan fwyaf o gyrff cyhoeddus yn gwneud cynnydd o ran gweithredu'r Ddeddf ond mewn gwahanol ffyrdd - mae rhai yn cyflawni'r 'beth' ac mae rhai yn cyflawni'r 'sut'. Mae angen gwaith pellach i arddangos ‘prawf dwbl’ y Ddeddf yn llawn - gan gymhwyso’r ddau. Dylai ‘beth’ rydych yn penderfynu ei wneud ddefnyddio’r pum ffordd o weithio i ddod o hyd i’r ateb sy’n cyfrannu orau at eich holl amcanion lles lleol a’r nodau cenedlaethol. Ond rhaid i ‘sut’ rydych chi'n cyflwyno'r datrysiad hwnnw hefyd ddefnyddio'r ffyrdd o weithio a cheisio cyfrannu at y nodau. Byddwn yn croesawu ffocws y Pwyllgor ar graffu a chefnogi cyrff cyhoeddus i gymhwyso’r ‘prawf dwbl’ hwn.

Dosbarthodd fy nadansoddiad o weithredu yn rhydd y 44 corff cyhoeddus (yn 2019) yn y pedwar grŵp canlynol, a ddangosir gan y graffig isod:

1) Y Cynllunwyr: Mae sefydliadau sydd wedi dechrau gyda'u cynllunio a'u strategaethau corfforaethol, yn gosod cyfeiriad strategol ond sydd ar gamau gwahanol i newid eu diwylliant, gan gyflawni'n wahanol a dangos cynnydd. Mae rhai o'r sefydliadau hyn wedi ariannu adnoddau, hyfforddiant a staff pwrpasol i annog newid.

2) Yr Arloeswyr (weithiau'r unig): Sefydliadau sydd weithiau wedi cael trafferth ffitio'r cyfeiriad corfforaethol yn eu dyletswyddau llesiant ond sy'n meddwl ac yn cyflawni'n wahanol oherwydd y Ddeddf. Gall y rhain fod yn bocedi o unigolion neu dimau sy'n ceisio newid diwylliant, weithiau yn erbyn y ganolfan gorfforaethol sy'n amharod i drawsnewid. Yn nodweddiadol, mae’r sefydliadau hyn yn ‘tan-werthu’ eu hunain oherwydd eu bod yn cael trafferth alinio’n gorfforaethol ac effeithio ar newid ehangach ar draws y sefydliad.

3) Credinwyr a Chyflawnwyr: Sefydliadau lle mae enghreifftiau o arfer arloesol, ysgogwyr newid a hyrwyddwyr y Ddeddf - weithiau'n beiddgar cyflawni'n wahanol yn erbyn diwylliant gwallgof, ar adegau eraill a gefnogir yn llawn gan arweinwyr. Dylai cyrff cyhoeddus fod yn y gofod hwn. Mae yna lawer o enghreifftiau o unigolion a thimau sy'n deall defnyddio'r Ddeddf fel fframwaith ar gyfer newid, ond mae'r pocedi arloesi yn amrywio o le i le.

4) Y rhai sydd wedi eu Gorlethu a / neu sy’n Or-hyderus: Sefydliadau sydd naill ai wedi eu gorlethu trwy ymateb i argyfyngau canfyddedig a real a’r rhai sy’n gweld y Ddeddf fel llinell ochr i’w busnes craidd neu sy’n credu eu bod eisoes wedi ‘cracio’ y Ddeddf.

Mae fy argymhellion i gyrff cyhoeddus yn cynnwys (sampl);

• Wrth osod eu hamcanion llesiant, dylai cyrff cyhoeddus gynnal ymarferion sganio’r gorwel i feddwl, cynllunio ac adnoddau ar gyfer y dyfodol tymor hir gydag eraill mewn cydweithrediad - y sector cyhoeddus, preifat, gwirfoddol ac aelodau o'u cymuned.

• Wrth osod eu hamcanion llesiant, dylai cyrff cyhoeddus symud tuag at gynnwys pobl yn well trwy gydol y broses benderfynu o ddiffinio problem i gyflawni a gwerthuso, gan fod yn agored i newid go iawn o ganlyniad.

• Wrth ystyried eu camau, dylai pob corff cyhoeddus alinio cynllunio a phenderfyniadau ariannol yn glir ar draws y saith maes newid corfforaethol i gyflawni eu hamcanion llesiant.

• Wrth brofi a dangos sut mae cyrff cyhoeddus yn cymhwyso'r Ddeddf, dylent sicrhau eu bod yn symud y tu hwnt i ymarferion ar bapur, cynyddu dealltwriaeth staff a darparu her adeiladol i ddangos sut y cymhwyswyd y Pum Ffordd o Weithio, yn benodol sut y gall nodau ac amcanion cyfrannu cael ei gynyddu i'r eithaf.

• Wrth brofi a dangos sut mae cyrff cyhoeddus yn cymhwyso'r Ddeddf, dylent gynnwys her gan adrannau, arbenigwyr a rhanddeiliaid eraill yn eu prosesau gwneud penderfyniadau mewnol.

Gellir gweld y rhestr lawn o argymhellion yng nghysylltiadau Pennod 2 uchod.

Yn 2019, cyhoeddais Fframwaith Cenedlaethau'r Dyfodol ar gyfer Craffu - cymorth i gefnogi cynrychiolwyr etholedig, swyddogion a rhanddeiliaid i graffu ar gyrff cyhoeddus. Byddwn yn annog y Pwyllgor i ystyried sut y gall ddefnyddio'r fframwaith hwn wrth gyflawni ei gyfrifoldebau.

Rwyf wedi ysgrifennu'n helaeth at Bwyllgorau Senedd eraill ar flaenoriaethu eu rhaglenni gwaith. Bydd integreiddio meysydd polisi yn well yn sicrhau craffu ar y cyd, y gallu i nodi bylchau gweithredu a chynnig atebion ar draws gwaith y Senedd. Gallwch ddod o hyd i'm llythyrau i Bwyllgorau eraill yma.

Bydd gweithredu Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol, ac yn benodol y peiriannau a'r prosesau sydd ar waith i gefnogi'r gweithredu hwn, yn parhau i fod o ddiddordeb i mi yn y flwyddyn i ddod. Edrychaf ymlaen at weithio ar y cyd â'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus a'r Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol ar ddatblygu a chyflawni'r gwaith hwn.

Dymuniadau gorau,

Sophie Howe

Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru